Menopauza
a nietrzymanie moczu

Problem z inkontynencją moczową w okresie okołomenopauzalnym zgłasza mniej więcej jedna trzecia kobiet, choć dolegliwość ta dotyka znacznie więcej osób. Szacuje się, że występuje ona u ponad połowy pań w wieku 45-60 lat. Nietrzymanie moczu po menopauzie przyjmuje zazwyczaj postać wysiłkowego, naglącego lub mieszanego NTM. Dlaczego się pojawia? Jak to leczyć i czy można temu zapobiec?

Menopauza i nietrzymanie moczu zbiegające się w czasie to nie przypadek. Jednym z kluczowych powodów pojawienia się symptomów inkontynencji u dojrzałej kobiety są bowiem zmiany hormonalne zachodzące w jej organizmie w okresie przekwitania. Wywołują one szereg różnych skutków, „upośledzając” w pewnym sensie funkcjonowanie układu rozrodczo-moczowego. Oczywiście nietrzymanie moczu po menopauzie nie musi wystąpić – zwłaszcza, jeśli odpowiednio wcześnie dba się o stosowną profilaktykę, ale jeśli już objawy są i zaczynają przeszkadzać w codziennym życiu, warto udać się jak najszybciej do specjalisty. W wielu przypadkach natychmiastowe podjęcie leczenia daje szansę na całkowite pozbycie się problemu albo znaczne ograniczenie uciążliwych symptomów nietrzymania moczu. Menopauza nie musi być „wyrokiem” w tym zakresie.

A w zasadzie niedoboru niektórych z nich, co zazwyczaj w połączeniu z innymi czynnikami sprzyjającymi osłabieniu mięśni dna miednicy (jak choćby liczne ciąże i porody, przebyte zabiegi ginekologiczne, nieprawidłowe odżywianie skutkujące zaparciami czy otyłość) składa się na efekt nietrzymania moczu u kobiety w okresie okołomenopauzalnym.

Głównym winowajcą jest brak estrogenów. To grupa steroidowych hormonów (zwanych też hormonami żeńskimi) odpowiadających między innymi za działanie narządów płciowych i prawidłowy rozwój ciąży oraz wiele innych procesów, które są z tym bezpośrednio związane – na przykład za utrzymywanie elastyczności mięśni w układzie płciowo-moczowym kobiety. W okresie przekwitania, gdy jajniki tracą swoje funkcje, zmniejsza się produkcja estrogenów i następuje atrofia dróg rodnych. Z powodu anatomicznej bliskości dróg moczowych zmiany zachodzą również tam. Mięśnie dna miednicy stają się słabsze i sztywniejsze, przez co obniżają się niekiedy narządy znajdujące się w jej obrębie. Cewka moczowa traci swoją elastyczność. Tkanki wiotczeją, wysychają i stają się cieńsze. Typowe zmiany w dolnych drogach moczowych kobiety w okresie menopauzalnym związane z niedoborem estrogenów to: ścieńczenie błony śluzowej cewki i pęcherza moczowego, osłabienie okołocewkowego splotu żylnego – istotnego dla mechanizmu zamykania cewki moczowej oraz usztywnienie cewki. Deficyt estrogenu powoduje ponadto zwiększenie aktywności mięśnia wypieracza. Te i inne zmiany wywołują objawy nietrzymania moczu po menopauzie.

Obserwowana w okresie okołomenopauzalnym inkontynencja moczowa u kobiet objawia się najczęściej jako wysiłkowe nietrzymanie moczu, co stanowi ponad 70% przypadków. Około 10% pań w okresie menopauzy boryka się z naglącym nietrzymaniem moczu. Jakieś kilkanaście procent to NTM mieszane, co oznacza współistnienie symptomów inkontynencji wysiłkowej i naglącej (częstotliwość występowania takiego NTM zwiększa się wraz z wiekiem).

• Wysiłkowe nietrzymanie moczu po menopauzie związane jest z zaburzonym mechanizmem zamykania cewki moczowej. W momencie podejmowania jakiegoś wysiłku i wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej (przy kichaniu, podczas kasłania, w trakcie głośnego śmiechu czy na przykład na skutek podniesienia czegoś ciężkiego przez kobietę), niewydolna blokada cewki moczowej puszcza i następuje mimowolne gubienie pewnej ilości moczu.
• Naglące nietrzymanie moczu po menopauzie wiąże się z kolei z niepożądaną nadreaktywnością pęcherza moczowego i niekontrolowaną aktywnością wypieracza. Niezależnie od stopnia wypełnienia pęcherza, czyli nawet wtedy, gdy jest on niepełny, kobieta odczuwa bardzo silne parcie i natychmiastową, niemożliwą do powstrzymania potrzebę oddania moczu. Jego popuszczenie następuje w ciągu sekund, nawet nie minut.
• Mieszane nietrzymanie moczu po menopauzie to, jak już wspomniano, kompilacja obu powyższych postaci inkontynencji, będąca najbardziej uciążliwą formą NTM z racji występowania jednych i drugich objawów utrudniających kobiecie normalne, codzienne funkcjonowanie i wycofujących ją bardzo często z życia towarzyskiego, zawodowego czy w ogóle społecznego.

Leczenie inkontynencji – również w okresie okołomenopauzalnym – zaczyna się zwykle od terapii zachowawczych – to jest od farmakoterapii lub fizjoterapii uroginekologicznej. Jeśli te nie pomagają, włącza się metody bardziej inwazyjne, a na koniec najbardziej zaawansowane leczenie operacyjne.

Nietrzymanie moczu po menopauzie – po szczegółowej diagnostyce danego przypadku i zbadaniu poziomu hormonów żeńskich – leczy się często poprzez wdrożenie terapii hormonalnej, uzupełniającej w organizmie kobiety najpilniejsze braki estrogenowe. Terapia może być ogólnoustrojowa lub stosowana miejscowo. Zyskuje się w ten sposób szansę na złagodzenie objawów zarówno wysiłkowego, jak i naglącego NTM. Niezależnie od podjętej estrogenoterapii, pacjentkom zaleca się również równocześnie trening mięśni dna miednicy oparty na indywidualnie dobranych ćwiczeniach. Ma on na celu poprawę kontroli nerwowo-mięśniowej i aktywizację struktur dolnego układu moczowego. Pobudza się je niekiedy także, stosując elektrostymulację. Jeśli chodzi natomiast o zabiegi chirurgiczne, najczęściej stosuje się obecnie operacje z wykorzystaniem specjalnych taśm syntetycznych, za pomocą których wzmacnia się i podtrzymuje osłabione lub dysfunkcyjne elementy układu moczowego.

Na każdym etapie niezmiernie ważna jest też profilaktyka NTM. Odpowiednio wcześnie podjęte działania mogą uchronić przed nietrzymaniem moczu po menopauzie, ale są one konieczne także w trakcie i po leczeniu inkontynencji. To między innymi zdrowa dieta pomagająca utrzymywać masę ciała na właściwym poziomie i zapobiegająca występowaniu zaparć. To również wyeliminowanie lub ograniczenie używek (picie alkoholu czy palenie tytoniu nie sprzyjają organizmowi w ogóle, a w tej sytuacji szczególnie). To wreszcie także określona dawka ruchu każdego dnia, niedźwiganie dużych ciężarów i ćwiczenia mięśni dna miednicy oraz trening pęcherza (aby stopniowo zwiększać jego pojemność i zmniejszać częstotliwość oddawania oczu).

Niezależnie od tego, czy inkontynencja moczowa jest bardziej czy mniej nasilona i jakiego jest ona rodzaju, wymaga szczególnego dbania o higienę osobistą oraz stosowania na co dzień odpowiedniego zabezpieczenia. Jest to nie tylko kwestią zdrowia (intymne infekcje, podrażnienia skóry etc.), ale także dobrego samopoczucia (uczucie czystości i suchości, neutralizowanie nieprzyjemnej woni moczu, poczucie bezpieczeństwa i pewności siebie w różnych sytuacjach społecznych). Przy nietrzymaniu moczu po menopauzie podpaski menstruacyjne zamienia się po prostu na chłonne wkłady anatomiczne (lub inny produkt absorpcyjny – na przykład chłonną bieliznę, najlepiej dopasowany do własnych potrzeb).