Dializa nerek – na czym polega i jak przebiega

Dializa to procedura medyczna, która zastępuje funkcje uszkodzonych nerek poprzez usuwanie toksyn i płynów z krwi. Stosuje się ją głównie u osób z zaawansowaną chorobą nerek, które nie są w stanie usunąć odpadów metabolicznych z organizmu za pomocą zdrowych narządów. Częstotliwość wykonywania dializ nerek zależy od rodzaju schorzenia
i stopnia zaawansowania choroby. Długotrwałe dializowanie niesie ze sobą ryzyko różnych skutków ubocznych, jednak często jest niezastąpionym zabiegiem, który umożliwia osobom chorym utrzymanie odpowiedniego stanu zdrowia i poprawę jakości życia.

Dializa polega na usuwaniu nadmiaru toksyn, soli i płynów z krwi u osób, których nerki nie są w stanie wykonać tego zadania z powodu choroby narządu lub ogólnie złego stanu zdrowia pacjenta.

Istnieją dwa podstawowe rodzaje dializy – hemodializa i dializa otrzewnowa. Oba rodzaje mają na celu usunięcie toksyn i nadmiaru płynów z organizmu u osób z niewydolnością nerek. Wybór konkretnego rodzaju dializy może zależeć od stanu zdrowia pacjenta, preferencji lekarza oraz dostępności odpowiednich zasobów i infrastruktury medycznej.

• Hemodializa (dializa pozaustrojowa) – polega na przepuszczaniu krwi przez zewnętrzny dializator, który działa jak sztuczna nerka. Składa się on z cienkiej, półprzepuszczalnej membrany oddzielającej krew od płynu dializacyjnego.
  W urządzeniu dochodzi do oddzielania toksyn i nadmiaru płynów z krwi, które są następnie usuwane. Procedura hemodializy zazwyczaj odbywa się w specjalistycznych ośrodkach kilka razy w tygodniu i każdorazowo trwa po kilka godzin. Wymaga ustanowienia dostępu naczyniowego, na przykład za pomocą cewnika lub przetoki.
• Dializa otrzewnowa – w tej procedurze wprowadza się płyn dializacyjny do jamy otrzewnowej pacjenta za pomocą cienkiej rurki (katetera). Płyn ten pozostaje w organizmie przez określony czas, a następnie jest odprowadzany wraz z toksynami
  i nadmiarem płynów, które zostały wchłonięte przez otrzewną. Procedura dializy otrzewnowej może być wykonywana w domu przez pacjenta po odpowiednim przeszkoleniu (domowa dializa otrzewnowa).

Poszczególne kroki przy dializach obejmują kilka podstawowych czynności, które są niezbędne do skutecznego przeprowadzenia całego procesu.

• Przygotowanie pacjenta – przed rozpoczęciem dializy wykonywany jest pomiar ciśnienia krwi, masy ciała i ocena ogólnego stanu zdrowia. Jeśli pacjent jest na hemodializie, może być konieczne założenie cewnika naczyniowego.
• Przygotowanie sprzętu – w przypadku hemodializy cały niezbędny sprzęt do dializy
  (w tym dializator, czyli sztuczna nerka) jest przygotowywany i sprawdzany pod kątem poprawnego działania. W dializie otrzewnowej płyn dializacyjny jest przygotowywany do podania.
• Dostęp do krwi (w przypadku hemodializy) – jeśli pacjent ma założony cewnik naczyniowy, odpowiednio przygotowuje się miejsce wkłucia.
• Rozpoczęcie dializy – procedurę rozpoczyna nawiązanie połączenia między krwią pacjenta a systemem dializacyjnym (w przypadku hemodializy) lub wprowadzenie płynu dializacyjnego do jamy otrzewnowej (w dializie otrzewnowej).
• Monitorowanie procesu – podczas całej dializy nerek personel medyczny monitoruje stan pacjenta, ciśnienie krwi, przepływ krwi (w hemodializie) oraz inne istotne parametry.
• Kontrola czasu – procedura trwa przez określony czas (zazwyczaj jest to kilka godzin, w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta i zaleceń lekarza). Należy to mieć pod kontrolą.
• Zakończenie dializy – po upływie właściwego czasu procedura jest kończona poprzez odłączenie pacjenta od systemu dializacyjnego (hemodializa) lub odprowadzenie płynu dializacyjnego z jamy otrzewnowej.

Jednym z podstawowych parametrów określających funkcje nerek jest poziom kreatyniny we krwi. Kreatynina jest produktem ubocznym metabolizmu mięśniowego, który normalnie jest usuwany z organizmu przez nerki. W przypadku zaburzeń funkcji nerek jej poziom wzrasta, co jest wskaźnikiem obniżonej wydolności nerek.

Nie ma jednoznacznej granicy poziomu kreatyniny, która byłaby jedynym wskaźnikiem konieczności rozpoczęcia dializy nerek. Decyzja ta zależy od wielu czynników, takich jak ogólny stan zdrowia pacjenta, objawy kliniczne, wyniki badań laboratoryjnych czy obecność chorób współistniejących. Pacjenci z zaawansowaną niewydolnością nerek i poziomem kreatyniny powyżej 8-10 mg/dL (odpowiednik 700-900 µmol/L) są zazwyczaj kandydatami do rozpoczęcia dializy,ale decyzja ta może być podejmowana indywidualnie dla każdego pacjenta z uwzględnieniem wszystkich czynników klinicznych. W przypadku osób z innymi chorobami lub objawami klinicznymi, dializa może być rozważana nawet przy niższych poziomach kreatyniny. W każdym przypadku, decyzja powinna być podejmowana przez lekarza specjalistę, zwykle nefrologa, po dokładnej ocenie pacjenta.

Ogólnie przyjmuje się jednakże, że dializa jest rozważana, gdy dochodzi do zaawansowanej niewydolności nerek, co objawia się nie tylko podwyższonym poziomem kreatyniny, ale także innymi symptomami:

• trudności w utrzymaniu równowagi płynów i elektrolitów,
• nasilenie objawów takich jak nudności, wymioty, zmęczenie, zaburzenia świadomości,
• obecność objawów zatrucia (świąd, złe samopoczucie, zaburzenia snu),
• poważne zaburzenia elektrolitowe, jak hiperkaliemia (nadmiar potasu),
• objawy wynikające z akumulacji toksyn, które zdrowa nerka normalnie usuwa z organizmu.

Należy podkreślić, że dializa nerek jest niezbędna dla utrzymania życia wielu osób, jednak ta procedura niesie ze sobą pewne ryzyko i potencjalne powikłania.

• Infekcje – pacjenci na długotrwałej dializie są bardziej narażeni na infekcje, zwłaszcza te związane z cewnikami naczyniowymi lub katetrami stosowanymi w dializie otrzewnowej. Infekcje mogą obejmować infekcje układu moczowego, a nawet sepsę czy zapalenie wsierdzia.
• Powikłania sercowo-naczyniowe – długotrwała niewydolność nerek może prowadzić do nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, udaru i innych poważnych powikłań.
• Niedożywienie – pacjenci na dializie mogą mieć trudności z zachowaniem prawidłowej równowagi składników odżywczych w organizmie. Zmniejszone spożycie białka, zaburzenia apetytu i ograniczenia dietetyczne mogą prowadzić do niedożywienia.
• Niedociśnienie – dializa nerek może prowadzić do nagłego spadku ciśnienia krwi u pacjenta, zwłaszcza w przypadku hemodializy. Prowadzi ono do zawrotów głowy, nudności czy wymiotów.
• Krwotoki – długotrwałe stosowanie cewników naczyniowych lub przetok do dializy może zwiększać ryzyko krwotoków, zwłaszcza gdy dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych.
• Zaburzenia kostne i mineralne – niewydolność nerek może wywołać zaburzenia równowagi elektrolitowej i gospodarki mineralnej, co z kolei może prowadzić do osteoporozy i innych problemów z układem kostnym.

Długotrwała niewydolność nerek i regularne sesje dializy mogą znacząco pogorszyć jakość życia pacjenta, prowadząc często do depresji, lęku i obniżenia nastroju. Pomimo tych ryzyk, dializa nerek jest często konieczna do utrzymania pacjentów przy życiu.