Wielomocz i skąpomocz – przyczyny, objawy, leczenie

Wielomocz (poliuria) i skąpomocz (oliguria) to dwa stany, które mogą wskazywać na różne problemy zdrowotne dotyczące wydzielania moczu przez organizm. Wielomocz charakteryzuje się nadmierną ilością moczu wydalanego przez nerki, podczas gdy skąpomocz oznacza niewielką jego ilość wydalaną w ciągu doby. Obydwie sytuacje mogą być symptomem szeregu różnych schorzeń – od nieprawidłowych stanów metabolicznych po choroby układu hormonalnego i moczowego.

W przypadku dużego nasilenia tego typu zaburzeń, zwłaszcza wielomoczu, którego jednym z objawów może być inkontynencja, istotną kwestią jest utrzymanie odpowiedniej higieny osobistej i pielęgnacja skóry w okolicach intymnych oraz stosowanie właściwego zabezpieczenia (wkłady, chłonna bielizna, pieluchomajtki).

Wielomocz i skąpomocz mogą być objawami różnych schorzeń, które wpływają na funkcjonowanie nerek, układu hormonalnego lub metabolizm organizmu. Aby lepiej zrozumieć przyczyny tych chorób, warto przyjrzeć się głównym czynnikom prowokującym zaburzenia w postaci poliurii i oligurii.

Oto kilka najczęściej diagnozowanych przyczyn poliurii:

• Nadmierna konsumpcja płynów – najczęstsza i jednocześnie najłatwiejsza do wyeliminowania przyczyna wielomoczu. Spożywanie dużej ilości płynów, zwłaszcza wody lub napojów zawierających kofeinę czy alkohol, może prowadzić do zwiększonej produkcji moczu.
• Cukrzyca – wielomocz jest jednym z typowych objawów cukrzycy, szczególnie
  w przypadku nieustabilizowanego stanu osoby chorej, który prowadzi do zwiększonej glikemii (hiperglikemii) i wydalania glukozy z moczem, a także do niekontrolowanych wahań poziomu cukru we krwi.
• Moczówka prosta – dość rzadkie schorzenie, w którym na skutek niedoboru hormonu antydiuretycznego (ADH) mocz nie jest prawidłowo zagęszczany
  i organizm wydala bardzo dużą ilość nadmiernie rozcieńczonego moczu.
• Niewydolność nerek – upośledzenie funkcji nerek prowadzi do zmniejszonej zdolności nerek do koncentrowania moczu, co często skutkuje zwiększoną jego produkcją.
• Zapalenie pęcherza (lub inne infekcje układu moczowego) – powodują podrażnienie pęcherza moczowego i prowadzą do częstszego niż zwykle oddawania moczu.
• Przyjmowanie diuretyków – leki moczopędne, często stosowane w leczeniu nadciśnienia, prowadzą do zwiększonego wydalania moczu.

Niektóre choroby neurologiczne, takie jak udar mózgu, również mogą wpływać na kontrolę pęcherza moczowego i skutkować zwiększoną produkcją moczu, podobnie jak stres i zachwiania równowagi emocjonalnej.

Przyczyny skąpomoczu w większości przypadków są poważne. Dość często pojawia się skąpomocz u osób starszych i najczęściej dotyczy to chorób związanych z funkcjonowaniem nerek, układu krwionośnego lub innych poważnych schorzeń i dolegliwości.

• Niewystarczające nawodnienie – brak odpowiedniej podaży płynów prowadzi do odwodnienia organizmu i zmniejszonej produkcji moczu.
• Niewydolność nerek – skąpomocz lub krwiomocz są jednymi z pierwszych objawów postępującej niewydolności nerek.
• Niedokrwistość – jedna z poważnych przyczyn oligurii, która może prowadzić do zmniejszonej perfuzji nerek i obniżonej filtracji.
• Oparzenia – przy ciężkich oparzeniach często dochodzi do odwodnienia organizmu i do skąpomoczu.
• Powikłania kardiologiczne – poważne schorzenia kardiologiczne, jak niewydolność serca czy zakrzepica naczyń krwionośnych, również często prowadzą do zmniejszonej perfuzji nerek i w efekcie do skąpomoczu.

Ponadto stan ten może być wynikiem zatrucia substancjami toksycznymi (jak niektóre leki czy metale ciężkie) lub zaburzeń gospodarki hormonalnej w przebiegu choćby niedoczynności tarczycy. Jedną z częściej występujących przyczyn skąpomoczu jest również zatrucie alkoholem i związane z nim odwodnienie organizmu.

Oprócz oczywistego głównego objawu związanego z nieprawidłową ilością wydalanego moczu, obydwu stanom mogą towarzyszyć inne symptomy, charakterystyczne dla głównego schorzenia.

W przypadku wielomoczu zawsze charakterystyczna pozostaje nadmierna ilość wydalanego moczu. Poza tym mogą pojawić się także inne symptomy.

• Wydalanie zbyt dużej ilości moczu – w przypadku wielomoczu ilość wydalanego moczu często przekracza 2500-3000 ml na dobę u osoby dorosłej.
• Częste oddawanie moczu – osoba cierpiąca na wielomocz może często odczuwać potrzebę oddania moczu, nawet jeśli spożyła niewielką ilość płynów (normą u zdrowego człowieka jest 6-8 mikcji w ciągu dnia).
• Nadmierne pragnienie – często pojawia się wraz z wielomoczem, ponieważ organizm próbuje zrekompensować utratę płynów poprzez zwiększenie ich poboru.

Ponadto może pojawić się osłabienie, utrata masy ciała, zmiany w składzie moczu, który dodatkowo jest nadmiernie rozwodniony.

Niewystarczająca ilość moczu to główny objaw oligurii, ale nie jedyny. Mogą się pojawić również inne, typowe dla tego stanu symptomy.

• Niewielka ilość moczu – jednym z głównych objawów skąpomoczu jest wydzielanie ilości moczu mniejszej niż normalnie, co oznacza poniżej 400-500 ml na dobę u osoby dorosłej o wzroście około 170 cm i wadze 70 kg oraz poniżej 0,5 ml na kilogram masy ciała w ciągu godziny u dzieci i poniżej 1 ml/kg masy ciała na godzinę u niemowląt.
• Zmniejszone pragnienie lub jego brak – osoby ze skąpomoczem wydalają mniej płynów, więc rzadziej towarzyszy im uczucie pragnienia.
• Zmiany w kolorze moczu – objaw zależy w tym przypadku od schorzenia, które wywołuje skąpomocz, ale w niektórych sytuacjach mocz może być bardziej skoncentrowany i ciemniejszy niż zwykle.
• Obrzęki – czasami skąpomocz może prowadzić do zatrzymywania płynów w organizmie, co skutkuje zwykle opuchlizną w obrębie twarzy, rąk, nóg lub brzucha.

Skąpomocz może też doprowadzić do odwodnienia organizmu objawiającego się suchością w ustach, zawrotami głowy, zmęczeniem oraz zmniejszoną elastycznością skóry. Osoby ze skąpomoczem mogą doświadczać bólu lub dyskomfortu podczas mikcji.

Leczenie obydwu problemów związanych z wydalaniem moczu wymaga leczenia podstawowego schorzenia, które je wywołuje.

W przypadku wielomoczu ważne jest utrzymanie właściwego poziomu nawodnienia i spożywanie odpowiedniej ilości płynów. Lekarz zazwyczaj zaleca ograniczenie kofeiny i alkoholu, które zwiększają produkcję moczu. Jeśli przyczyną wielomoczu jest zatrzymanie płynów w organizmie z powodu niewydolności serca, nadciśnienia tętniczego lub obrzęków, leczenie wymaga stosowania leków moczopędnych (diuretyków) w celu zmniejszenia ilości płynów w organizmie. Leczenie poliurii występującej na tle zaburzeń hormonalnych (moczówka prosta) wymaga suplementacji hormonu lub leków zwiększających wrażliwość na ADH.

Leczenie skąpomoczu wynikającego z niewydolności nerek, odwodnienia czy zatrucia bazuje na leczeniu podstawowego schorzenia. Odwodnienie wymaga podania doustnie lub dożylnie płynów. Zaburzenia metaboliczne natomiast kontroli ciśnienia krwi, leczenia zakażeń czy korekty zaburzeń elektrolitowych.

Źródła:

• https://www.czytelniamedyczna.pl/2070,moczowka-prosta-podstawowe-informacje-i-opis-przypadku.html
• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/34509418/