Zakażenie rany pooperacyjnej – jak zapobiegać infekcjom miejsca operowanego ?

ZMO – zakażenie miejsca operowanego – i powikłania związane z gojeniem się rany pooperacyjnej zdarzają się, wedle różnych szacunków i źródeł danych, w 8-10 do nawet 20% przypadków. Jak temu zapobiegać? Co robić, aby zmniejszyć ryzyko infekcji rany pozostającej po zabiegu chirurgicznym?

Okazuje się, że duże znaczenie ma nie tylko to, jak pielęgnuje się ranę już po operacji, czy jakie opatrunki pooperacyjne się na nią zakłada, ale również profilaktyka przedzabiegowa i śródoperacyjna. Liczy się to, w jaki sposób organizm pacjenta, jego ciało jest przygotowane na przyszły proces gojenia, a także w jakim stopniu minimalizuje się ryzyko zakażenia miejsca operowanego w szpitalu – na sali operacyjnej i później.

Na gojenie rany pooperacyjnej (i każdej innej) oraz na jej ewentualną podatność na powikłania ogromny wpływ ma ogólna kondycja zdrowotna pacjenta – dlatego warto o nią zadbać przed zabiegiem. Zaleca się więc między innymi rzucenie palenia na jakiś czas przed operacją, bo stanowi ono bardzo istotny czynnik zwiększający ryzyko zakażenia rany.

Prawidłowa i szybka regeneracja tkanek zależy w dużej mierze od diety i odpowiedniego stanu odżywienia pacjenta – trzeba tego dopilnować przed operacją. Osoby wyniszczone przewlekłą chorobą, niedożywione, a także te, które się nieprawidłowo odżywiają, są bardziej narażone na zakażenia miejsca operowanego. Stosuje się niekiedy w takiej sytuacji specjalne preparaty, które przygotowują układ odpornościowy na lepszą tolerancję zabiegu chirurgicznego. Ponadto, w dniu poprzedzającym operację pacjent powinien zjeść późną kolację, aby zapewnić organizmowi pewną rezerwę metaboliczną, a kilka godzin przed zabiegiem (najlepiej dwie do czterech) wypić płyn wysokoenergetyczny.

Unormowanie poziomu cukru we krwi pacjenta jest kolejną rzeczą, którą trzeba się zająć przed operacją, bo istotnie wpływa ona na proces gojenia. Cukrzyca oraz inne choroby zaburzające glikemię w organizmie stanowią duże niebezpieczeństwo powikłań, zwiększając ryzyko zakażenia rany.

Należy pamiętać również o przedoperacyjnych działaniach antyseptycznych, które może/powinien (jeżeli tylko jest
w stanie to zrobić) podjąć sam pacjent. Dobrą praktyką jest, aby przed zabiegiem wziąć prysznic, używając do umycia całego ciała płynu antybakteryjnego.

Nowoczesna profilaktyka powikłań związanych z zakażeniem miejsca operowanego obejmuje wiele aspektów. To między innymi odpowiednie przygotowanie i organizacja pracy na bloku operacyjnym. Nie bez znaczenia jest właściwa wentylacja pomieszczenia czy panująca w nim temperatura zabezpieczająca pacjenta przed wychłodzeniem. Wysokiej jakości odzież ochronna stosowana przez medyków również pomaga w działaniach barierowych zmniejszających ryzyko infekcji rany. Największe znaczenie ma jednak utrzymanie sterylności narzędzi przez cały czas trwania operacji. Dużym ułatwieniem w tym zakresie są gotowe, medyczne zestawy zabiegowe jednorazowego użytku. Przyspieszają i upraszczają procedury, ograniczając niepotrzebny ruch na sali operacyjnej (związany z ewentualnym donoszeniem kolejnych narzędzi), a zatem i ryzyko septyczne. Tego typu sterylne pakiety zawierają komplet materiałów i narzędzi niezbędnych do przeprowadzenia danego zabiegu w bezpiecznych warunkach, w których zmniejsza się do minimum możliwość migracji drobnoustrojów w stronę rany.

Zagrożenie wystąpienia ZMO zmniejsza się... w ruchu, dlatego w okresie pooperacyjnym, najlepiej już w pierwszej dobie po zabiegu, pacjent powinien – w miarę indywidualnych możliwości kondycyjnych, aktywizować się. Bez pobudzenia ruchowego naczynia krwionośne pozostają obkurczone, przez co gorzej przebiega proces gojenia rany – do regenerujących się tkanek dopływa mniej krwi, mniej jest zatem substancji odżywczych i tlenu, a to ułatwia rozwój zakażenia rany.

Pielęgnacja rany pooperacyjnej obejmuje oczywiście zachowanie odpowiednio wysokiego poziomu higieny i założenie dobrze dobranego opatrunku pooperacyjnego. Aby zmniejszyć ryzyko zakażenia rany, unika się zbędnych interwencji. Czysta rana chirurgiczna, z której nic się nie sączy nie wymaga codziennego zmieniania opatrunków, bo to niepotrzebne narażanie operowanego miejsca na zanieczyszczenie drobnoustrojami. Jeżeli natomiast – na przykład ze względu na zły stan ogólny pacjenta czy jego zaawansowany wiek – istnieje duże ryzyko infekcji lub już widać objawy zakażenia rany, trzeba ją na bieżąco monitorować i szybko reagować, aplikując właściwe środki zaradcze (antybiotyki).

Jedną z bardziej skutecznych metod profilaktyki zakażeń ran pooperacyjnych jest obecnie podciśnieniowa terapia ran, w ramach której – jeszcze na sali operacyjnej – w warunkach jałowych zakłada się opatrunek podciśnieniowy, mogący skutecznie chronić ranę przed infekcją przez cały pobyt pacjenta w szpitalu. Opatrunek tego typu, poza tym, że doskonale izoluje ranę od otoczenia, znacząco przyspiesza jej gojenie, stymulując ziarninowanie oraz odbudowę mikrokrążenia. W przypadku rany zakażonej wspomaga natomiast odprowadzanie z niej wydzieliny, eliminując przy tym nieprzyjemny zapach towarzyszący niekiedy ranom zainfekowanym.