Problemy ze stolcem – zatwardzenia
i nietrzymanie kału

Problemy z oddawaniem bądź trzymaniem stolca przybierają różne formy i bywają powodowane wieloma czynnikami. To jedne z częściej diagnozowanych zaburzeń w krajach wysoko rozwiniętych. Do tych najczęściej występujących należą zaparcia (zatwardzenia) oraz nietrzymanie stolca będące objawem wielu chorób, między innymi zespołu jelita drażliwego czy zespołu niespokojnego jelita. Przyczynami wielu z tych problemów są: dieta uboga w błonnik, brak aktywności fizycznej, stres czy choroby układu pokarmowego.

Zatwardzenie to stan patologiczny charakteryzujący się utrudnionym lub nieregularnym wypróżnianiem. Ogólnie przyjmuje się, że oddawanie stolca rzadziej niż dwa, trzy razy w tygodniu klasyfikowane jest jako zaparcie, choć są wyjątki od tej zasady (niektórzy wypróżniający się z taką częstotliwością czują się znakomicie). Objawy zatwardzenia to trudności w opróżnianiu jelit, twardy stolec, ból brzucha i inne nieprzyjemne symptomy związane z defekacją.

Przyczyny zatwardzenia mogą być różnorodne: dieta uboga w błonnik, brak aktywności fizycznej, niewystarczająca ilość spożywanej wody, stres, niektóre leki, a także pewne choroby. Można je podzielić na czynnościowe i organiczne.

• Czynnościowe przyczyny zaparcia – należą do nich nerwice i żylaki odbytu, choroba wrzodowa, zaparcia nawykowe (powstające w wyniku powstrzymywania się od wypróżnienia lub niewłaściwej pozycji w trakcie defekacji).
• Organiczne przyczyny zatwardzenia – zalicza się do nich osłabienie mięśni krocza oraz tłoczni brzusznej biorącej udział w procesie defekacji, małą aktywność fizyczną (leżący lub siedzący tryb życia), choroby onkologiczne lub inne wyniszczające (choroba Leśniowskiego Crohna, gruźlica, wrzodziejące zapalenie jelita grubego), niektóre choroby układu nerwowego, stany zapalne powstające w wyniku radioterapii oraz wrodzone lub nabyte (powstrzymywanie się od defekacji, częste lewatywy) rozszerzenie jelita grubego.

Część zaparć powstaje również w wyniku depresji, chorób endokrynologicznych (niedoczynności tarczycy, przysadki), niedoborów makro- i mikroelementów (hipokaliemia). Okresowe zaparcia pojawiają się również w czasie ciąży lub są wynikiem starzenia organizmu.

W przypadku chronicznych problemów z oddawaniem stolca zawsze zaleca się konsultację z lekarzem w celu oceny przyczyny i ustalenia odpowiedniego leczenia. Lekarz może zlecić stosowanie leków lub innych metod w zależności od indywidualnych potrzeb pacjenta. Zmiany w stylu życia, dieta bogata w błonnik, regularna aktywność fizyczna i odpowiednia ilość spożywanej wody to często pierwsze z zalecanych sposobów radzenia sobie z problemem zatwardzenia.

Unikanie zatwardzenia zwykle wiąże się z utrzymywaniem zdrowego stylu życia, właściwej diety i regularnej aktywności fizycznej. Które nawyki warto wypracować, a których unikać?

• Prawidłowa podaż błonnika – dla dobrego funkcjonowania jelit niezbędny jest błonnik. Znajduje się on głównie w warzywach, owocach, pełnoziarnistych produktach zbożowych, fasoli, orzechach i nasionach.
• Odpowiednia ilość płynów – niezbędna jest też prawidłowa podaż płynów pozwalająca na utrzymanie odpowiedniej konsystencji stolca. Należy unikać nadmiernego spożycia kofeiny i alkoholu, które mogą prowadzić do odwodnienia.
• Prawidłowa masa ciała – kolejnym aspektem jest regularna aktywność fizyczna pomagająca w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania jelit. Nawet krótka codzienna aktywność fizyczna może mieć na to pozytywny wpływ. Utrzymanie zdrowej masy ciała pozwala uniknąć problemów z oddawaniem stolca.
• Niepowstrzymywanie się od wypróżniania – przy odczuciu potrzeby wypróżnienia należy zareagować natychmiast. Powstrzymywanie się od oddawania kału może z czasem prowadzić do zatwardzenia.
• Ograniczenie produktów mlecznych – niektóre osoby mogą doświadczać zaparć w wyniku spożywania nadmiaru produktów mlecznych.

• Unikanie stresu – stres może wpływać na funkcjonowanie układu pokarmowego. Techniki relaksacyjne, takie jak joga czy medytacja, pomagają w zarządzaniu stresem.
• Regularne spożywanie posiłków – przyjmowanie posiłków o stałych porach pomaga utrzymać regularność ruchów jelit.
• Ostrożność w stosowaniu środków przeczyszczających – choć przy zatwardzeniach pomoc w postaci dostępnych bez recepty środków przeczyszczających jest kusząca alternatywą, należy to stosować ostrożnie. Nadmiar takich leków może prowadzić do uzależnienia i pogorszenia problemów z regularnością wypróżnień.

Nietrzymanie kału to stan, w którym nie kontroluje się wypróżnień. Istnieje wiele potencjalnych przyczyn nietrzymania stolca:

• Osłabienie mięśni dna miednicy – mięśnie te pełnią kluczową rolę w utrzymaniu kontroli nad wypróżnieniem. Czynniki takie jak ciąża, poród, otyłość czy starzenie się mogą prowadzić do osłabienia mięśni dna miednicy i w konsekwencji do dwóch najczęściej występujących w tej sytuacji schorzeń – nietrzymania moczu i stolca.
• Uszkodzenie nerwów – uszkodzenie nerwów odpowiedzialnych za kontrolę ruchów jelit może prowadzić do nietrzymania stolca. Może być ono wynikiem urazów, cukrzycy, radioterapii miednicy, operacji w obrębie miednicy mniejszej (prostatektomia u mężczyzn lub zabiegi ginekologiczne u kobiet) lub niektórych schorzeń neurologicznych.
• Zespół jelita drażliwego – osoby cierpiące na IBS często doświadczają problemów z kontrolą wypróżnień.
• Choroby zapalne jelit – choroby takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego mogą powodować nietrzymanie stolca.
• Przeciwpasożytnicze leki – niektóre leki przeciwpasożytnicze mogą powodować biegunkę, co z kolei może prowadzić do objawów nietrzymania stolca.
• Zatwardzenie – długotrwałe zaparcie może prowadzić do rozciągnięcia jelita, co może z kolei wpłynąć na funkcję mięśni i kontrolę stolca.
• Czynniki genetyczne – niektóre przypadki nietrzymania stolca mogą mieć podłoże dziedziczne.

Leczenie nietrzymania stolca zależy od przyczyny problemu. Obejmuje wiele różnych terapii i zabiegów:

• Terapia behawioralna – ćwiczenia Kegla są pomocne we wzmocnieniu mięśni dna miednicy, z kolei biofeedback obejmuje specjalne treningi pomagające w świadomej kontroli mięśni.
• Farmakoterapia – w celu kontroli nietrzymania stolca stosuje się leki przeciwbiegunkowe oraz stabilizujące mięśnie jelit. Pomagają one w poprawie kontroli wypróżnień. Leczenie farmakologiczne obejmuje też zastosowanie botoksu wstrzykiwanego do mięśni odbytu. Pomaga to w zrelaksowaniu nadmiernie napiętych mięśni.
• Prawidłowa dieta – modyfikacje żywienia obejmują przede wszystkim zwiększenie spożycia błonnika, który pomaga w utrzymaniu zdrowej konsystencji stolca, oraz unikanie potencjalnie drażniących substancji jak kofeina czy alkohol.
• Zmiany stylu życia – regularne ćwiczenia fizyczne są pomocne w utrzymaniu zdrowej masy ciała i poprawie funkcji jelit. Domowe sposoby na nietrzymanie stolca obejmują również stworzenie harmonogramu regularnych posiłków i pustych jelit, co pomaga w unikaniu nagłych potrzeb wypróżnienia.
• Chirurgia – w przypadkach ciężkiego nietrzymania kału, gdy inne metody nie przynoszą poprawy, pozostaje leczenie chirurgiczne. W razie potrzeby wykonywana jest plastyka mięśni odbytu, wszczepianie sztucznego zwieracza analnego lub inne procedury chirurgiczne.

W niektórych przypadkach stosowana jest fizykoterapia (mająca na celu wzmocnienie mięśni dna miednicy) lub zaawansowane procedury inwazyjne (jak neuromodulacja nerwu sromowego lub stymulacja elektryczna dna miednicy). Skuteczność leczenia różni się w zależności od przyczyn nietrzymania stolca.