Pogryzienie przez mrówki – objawy, leczenie, profilaktyka

Jad mrówek zawiera substancje chemiczne, które mogą wywoływać ból, pieczenie, swędzenie, zaczerwienienie, obrzęk i inne objawy u ludzi. W większości przypadków pogryzienie przez mrówki nie stanowi poważnego zagrożenia i symptomy zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku godzin lub dni. Jeśli jednak pojawią się objawy alergiczne lub reakcje skórne są silne i nie ustępują, warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeżeli pogryziona osoba ma już za sobą reakcje uczuleniowe na ukąszenia owadów.

Pogryzienie przez mrówki może wywołać różne objawy, różniące się w zależności od gatunku mrówek i indywidualnej reakcji organizmu.

• Ból i pieczenie – odczuwane w miejscu pogryzienia. Intensywność bólu może się różnić w zależności od organizmu i ilości pogryzień.
• Obrzęk – obszar wokół miejsca pogryzienia przez mrówki może być opuchnięty. Objaw ten może być miejscowy lub się rozprzestrzeniać.
• Swędzenie – skóra w miejscu pogryzienia może stać się swędząca, co prowadzi do drapania i dodatkowego podrażnienia naskórka.
• Zaczerwienienie – miejsce pogryzienia jest zaczerwienione i podrażnione.
• Wysypka – u niektórych osób może wystąpić wysypka w miejscu pogryzienia, szczególnie jeśli organizm reaguje alergicznie.

U części osób mogą wystąpić reakcje alergiczne na jad mrówek. Objawy alergii obejmują zmiany skórne, takie jak pęcherze, które wypełniają się płynem, swędzenie, obrzęk, bolesne węzły chłonne w okolicach miejsca pogryzienia, trudności w oddychaniu, nudności, wymioty, a nawet wstrząs anafilaktyczny. Gwałtowne reakcje alergiczne wymagają natychmiastowej pomocy medycznej.

Szybka reakcja po pogryzieniu przez mrówki może pomóc złagodzić objawy i przyspieszyć proces gojenia. Nawet jeżeli doszło do pogryzienia przez większą ilość owadów należy przede wszystkim zachować spokój, łagodzić ból i obserwować reakcje osoby pogryzionej. Jak postępować po ugryzieniu przez mrówkę?

• Oczyścić miejsce pogryzienia – delikatnie umyć podrażnione miejsce wodą i mydłem. To pomaga usunąć resztki jadu i bakterie.
• Stosować zimne okłady – nałożenie zimnego kompresu (np. z lodem owiniętym w cienki ręcznik) na miejsca pogryzienia przez mrówki może pomóc w zmniejszeniu bólu, obrzęku i pieczenia.
• Aplikować maści łagodzące – środki łagodzące ukąszenia owadów lub antyhistaminowe (np. maści z hydrokortyzonem) mogą pomóc w zmniejszeniu swędzenia i zaczerwienienia.
• Unikać drapania – podrażnione i rozdrapane miejsce pogryzienia może nasilać objawy i prowadzić do infekcji. Dodatkowo, niewielki na początku ślad po ugryzieniu przez mrówkę, może stać się trudno gojącą się raną.

Choć pogryzienie przez mrówki może być bolesne i irytujące, należy zachować spokój. Niektóre objawy mogą ustępować samoistnie w ciągu kilku godzin lub dni. Przez pewien czas trzeba obserwować stan pogryzionych miejsc. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek symptomów świadczących o silnej reakcji alergicznej: trudności w oddychaniu, zawroty głowy, nudności, wymioty, obrzęk twarzy lub warg, należy natychmiast zwróć się po pomoc medyczną. Osoby z historią reakcji alergicznych na ukąszenia owadów zazwyczaj mają przy sobie leki przeciwalergiczne zalecone przez lekarza i są świadome, jak ich używać w nagłych sytuacjach.

Pogryzienie przez mrówki nie jest zwykle niebezpieczne i w większości przypadków skutkuje jedynie miejscowymi objawami, takimi jak ból, pieczenie i swędzenie. Miejsce po ugryzieniu jest zaczerwienione i obrzęknięte. Większość osób nie doświadcza poważnych konsekwencji i objawy zwykle ustępują samoistnie w ciągu kilku godzin lub dni. Reakcja organizmu zależy również od gatunku mrówek, ponieważ ich jad może zawierać różne toksyny.

W Polsce żyje około 80 gatunków mrówek, których ugryzienia są w większości zupełnie niegroźne dla człowieka. Do tych, z którymi spotkanie może zakończyć się najmniej przyjemnie, należą wścieklice zwyczajne (Myrmica rubra) mające wysuwane żądło i atakujące nawet wówczas, gdy nie są niepokojone, oraz mrówki rudnice (Formica rufa), żyjące głównie w lasach iglastych.

Przedstawiciele gatunków najbardziej niebezpiecznych dla człowieka bytują daleko od Polski, a spotkanie z nimi może zakończyć się groźnie. To na przykład:

• mrówki ogniowe żyjące w Stanach Zjednoczonych; miejsce po ugryzieniu przypomina oparzenie; mrówka ogniowa potrafi zabić mniejsze płazy, gady i ssaki (żaby, jaszczurki, myszy...);

• mrówki pociskowe (bulle ant, Paraponera clavata); ból w miejscu ugryzienia przez taką mrówkę przypomina ból rany postrzałowej i może trwać nawet 24 godziny (w 4-stopniowej skali bólu stworzonej przez entomologa Justina Schmidta – Skala Bólu Ugryzienia Owadów – został zaklasyfikowany jako wykraczający poza skalę; dla porównania użądlenie szerszenia w tej skali uznaje się za nieco wykraczające poza II stopień.

Skala Schmidta ocenia intensywność bólu w skali od 1 do 4, przydzielając każdemu poziomowi opisowy termin. Stała się popularna ze względu na swoje obrazowe i humorystyczne opisy bólu, które pomagają wyobrazić sobie, jakie odczucia towarzyszą ugryzieniom przez różne owady, przykładowo: „Stopień III - Ból piekący –Ból odczuwany jako silne pieczenie, tępe ciosy lub wstrząsy, jakby walnął cię żelazny młotek. Gryzący, piekący, niczym użycie wiertła na paznokciu bądź polanie kwasem solnym rany ciętej”. Justin Schmidt porównał ugryzienie przez mrówkę pociskową do chodzenia po rozżarzonych węglach z siedmioipółcentymetrowymi gwoździami wbitymi w pięty. Warto dodać jako ciekawostkę, że ból powodowany ugryzieniami różnych jadowitych owadów testował on na sobie.

Przed pogryzieniami przez mrówki należy się oczywiście chronić. Podstawowym i skutecznym sposobem jest unikanie miejsc bytowania mrówek, które zazwyczaj są agresywne w obronie własnego terytorium. W większości przypadków, widoczne z daleka mrowiska, można łatwo zlokalizować. Jak jeszcze można zminimalizować ryzyko spotkania?

• Zabezpieczanie jedzenia – na piknikach lub na otwartym terenie jedzenie należy trzymać w szczelnych pojemnikach, aby uniknąć przyciągania mrówek.
• Zabezpieczanie odpadków – śmieci należy poprawnie zabezpieczać, trzymając je w workach foliowych
  i zamkniętych pojemnikach; konieczne jest też sprzątanie miejsc, w których mogą znajdować się resztki jedzenia, słodkie płyny, owoce czy klejące substancje.
• Zabezpieczenie wejścia do domu – należy uszczelnić wszelkie szczeliny i otwory, które mogą służyć jako potencjalne wejścia dla mrówek do wnętrza budynku.
• Chodzenie w obuwiu – na terenie występowania mrówek należy unikać chodzenia boso.
• Odstraszanie owadów – w miejscach, gdzie mrówki są szczególnie aktywne, można stosować repelenty, które pomagają utrzymać owady z dala od skóry.
• Odpowiednia odzież – warto również nosić długie spodnie i odzież uniemożliwiającą kontakt mrówek ze skórą.

***

W większości przypadków pogryzienie przez mrówki jest uciążliwe i może powodować dolegliwości, jednak
w pewnych tradycjach i praktykach ludowych jad mrówek bywa używany w celach leczniczych lub kosmetycznych. Na przykład w niektórych kulturach stosuje się jad mrówek w terapiach naturalnych lub maściach. Również niektóre zwierzęta, np. ptaki, korzystają z kwasu mrówkowego będącego składnikiem jadu mrówek. Oczyszczają w ten sposób swoją skórę i pióra z bakterii i pasożytów.