Robert Koch
(1843 - 1910)

Robert Koch werd beroemd door de ontdekking van de bacterie die tuberculose veroorzaakt, maar zijn bijdrage aan infectiepreventie is nog veel belangrijker: zijn onderzoek, ontdekkingen en innovaties waren baanbrekend bij het beperken van epidemieën en het bestrijden van ziekten.

Hij wijdde zijn hele leven aan onderzoek naar pathogenen en de preventie ervan. Robert Koch wordt gezien als een pionier van de geneeskunde. Hij werd over de hele wereld beroemd door zijn onderzoek naar het ontstaan en de overdracht van miltvuur, tuberculose, cholera, malaria, slaapziekte, de pest en de runderpest. Zijn bevindingen hebben de levens van miljoenen mensen gered en doen dat ook nu nog.

In het midden van de 19e eeuw gingen artsen er nog vanuit dat de verspreiding van ziekten en epidemieën werd veroorzaakt door zogenaamde 'miasma's', giftige dampen uit de grond. Een eenvoudige Duitse plattelandsdokter uit Wollstein/Posen toonde aan dat het anders lag.

Robert Koch was een harde werker die zich in een geïmproviseerd laboratorium in zijn eigen huis volledig wijdde aan het onderzoek naar de ziekteverwekker van miltvuur. Door zijn ontdekkingen en technische innovaties werd het mogelijk pathogenen te isoleren en zichtbaar te maken. De ontdekking van reinculturen en de ontwikkeling van wetenschappelijke onderzoeksmethoden maakten in de eerste plaats het doelgericht kweken van bacteriekolonies in kweekmedia mogelijk.¹

Koch gebruikte speciale kweekmedia en kleurtechnieken waarmee hij in 1876 de staafvormige miltvuurbacterie (Bacillus anthracis) ontdekte. Hij slaagde erin het pathogeen door middel van inoculatie op andere testdieren over te brengen en weer te isoleren. Dat was een revolutionaire ontdekking waarmee hij bewees dat een micro-organisme de trigger kon zijn voor infectieziekten.² De ontdekking van Robert Koch zorgde voor een grote sensatie. De wetenschapper ontwikkelde in 1877 ook de microfotografie.

Onder experts kreeg Koch nog meer erkenning voor zijn onderzoek naar wondinfecties, dat hij in 1878 publiceerde in het boek 'Über die Aetiologie der Wundinfectionskrankheiten' (Over de etiologie van wondinfectieziekten). In 1880 ging hij werken bij de Keizerlijke Gezondheidsdienst in Berlijn, waar hij verder werkte aan de bacteriologische methodologie: Koch verfijnde het kweken van bacterieculturen met speciale kweekmedia en kleurtechnieken. Ook ontwikkelde hij de grondbeginselen van desinfectie en sterilisatie.

Nadat de methoden verder ontwikkeld waren, slaagde Robert Koch er in 1882 in de tuberculosebacterie (Mycobacterium tuberculosis) te vinden en te isoleren. Door deze baanbrekende ontdekking, die hij onthulde in zijn befaamde lezing over de 'etiologie van tuberculose' voor het Fysiologische Genootschap van Berlijn, werd hij in één klap wereldberoemd.³

De oorzaken en verspreiding van tuberculose (TB), waaraan toentertijd ongeveer een zevende van de bevolking in het Duitse Rijk overleed, waren toen nog niet bewezen.⁵ Koch ontving in 1905 de Nobelprijs voor de Geneeskunde voor zijn ontdekking van de bacterie die tuberculose veroorzaakt.

Tijdens een onderzoeksreis naar India in 1883 ontdekte Koch de bacterie die cholera veroorzaakt en dat die infectie via water werd overgebracht. De preventieve maatregelen die hij op dit gebied ontwikkelde, redden duizenden levens tijdens de cholera-epidemie in Hamburg in 1892/1893: Koch zorgde voor hygiënemaatregelen zoals het koken van drinkwater, het desinfecteren van de was en huizen, en quarantaine.

Robert Koch behaalde echter niet alleen successen. Zijn vaccin tegen tuberculose, dat hij in 1890 presenteerde, werkte niet en bleek zelfs gevaarlijk te zijn. Veel van de patiënten die met tuberculine werden behandeld, overleden en het geneesmiddel werd weer snel ingetrokken. Tuberculine was in eerste instantie dus niet het wondermiddel waarop men gehoopt had. Twee decennia later werd het echter opnieuw ontdekt als diagnosemiddel om tuberculose op te sporen.⁵

In zijn zoektocht naar betrouwbare desinfectiemiddelen voor ziekenhuizen ontdekte Robert Koch dat het carbolzuur dat eerder voor desinfectie werd gebruikt, wel bacteriën doodde maar niet de bacteriesporen, die tot hoge sterftecijfers leidden door infecties na operaties. Hij bewees dat jodium, broom, chloor, sublimaat en kaliumzeep chemisch nuttig zijn. Ook ontdekte hij dat hitte niet geschikt was voor het steriliseren van chirurgische instrumenten. In plaats daarvan gebruikte hij stoom.⁶

Van 1891 tot 1904 stond Koch aan het hoofd van het Koninklijk Pruisisch Instituut voor Infectieziekten, dat speciaal voor hem was opgericht en uitgroeide tot een internationaal erkend biomedisch onderzoeksinstituut dat ook vandaag nog zijn naam draagt: het Robert Koch Instituut. De beroemde wetenschapper Robert Koch verleed op 27 mei 1910 in Baden-Baden. Zijn ontdekkingen en onderzoek maakten van hem een grootheid op het gebied van infectiepreventie.

_{Bronnen:
¹ Robert Koch-Institut. 1901 bis 1910: Erregern auf der Spur. https://www.rki.de/DE/Content/Institut/Geschichte/Bildband_Salon/1901-1910.html (accessed 16.07.2021)
² Ärzteblatt. Robert Koch (1843–1910): Begründer einer neuen Wissenschaft. https://www.aerzteblatt.de/archiv/75471/Robert-Koch-(1843-1910)-Begruender-einer-neuen-Wissenschaft (accessed 16.07.2021)
³ Max-Planck-Gesellschaft. Mikroben schachmatt gesetzt – Forscher rüsten Tuberkulose-Impfstoff nach. https://www.mpg.de/1248244/BIOMAX_19 (accessed 16.07.2021)
⁴ Koch R. (1882). Die Ätiologie der Tuberkulose, 1912 (1882). S. 442. https://edoc.rki.de/bitstream/handle/176904/5163/428-445.pdf (accessed 16.07.2021)
⁵ Robert Koch-Institut. Robert Koch: Der Mitbegründer der Mikrobiologie. https://www.rki.de/DE/Content/Institut/Geschichte/robert_koch_node.html (accessed 16.07.2021)
⁶ Dieterich E. (1919). Desnfizieren und Desinfektionsmittel. In: Dieterich K. (eds) Neues Pharmazeutisches Manual. https://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-3-662-36423-9_25 (accessed 16.07.2021)}