Infecties die tijdens een medische ingreep worden opgelopen, worden ziekenhuisinfecties of nosocomiale infecties genoemd. Ze zijn vandaag de dag zeer relevant in de geneeskunde en het gezondheidsbeleid. Ook in de toekomst zullen ze aan belang winnen.
Om een doeltreffende hygiëne in de dagelijkse medische en verpleegkundige praktijk toe te passen, is onder meer kennis vereist over ziekteverwekkers, hun pathogenese en hun verspreiding. Op basis van deze kennis kunnen gerichte maatregelen worden getroffen in de thuissituatie of de medische zorgomgeving. De personen en de instellingen die hiermee te maken hebben zijn het verplegend en medisch personeel, maar ook patiënten en ziekenhuizen, verzorgings- en verpleeghuizen en andere gezondheidszorginstellingen.
Ziekenhuisinfecties – risicofactoren en preventie
Voor de verschillende soorten infecties in een klinische en/of huiselijke omgeving zijn er risicofactoren bekend, waaronder invasieve maatregelen zoals operaties en ingrepen, alsook diagnostische maatregelen. Ook therapeutische maatregelen die de kans vergroten dat ziekteverwekkers het lichaam binnendringen, worden tot de risicofactoren gerekend.
Deskundigen geven in vakpublicaties nadrukkelijk aan dat ongeveer 20 tot 30% van de ziekenhuisinfecties kan worden vermeden door de juiste hygiënische maatregelen te nemen. Hoewel vandaag de dag al veel hygiënemaatregelen zijn genomen, wordt de bestrijding van ziekenhuisinfecties bemoeilijkt, omdat veel van de infecties die in ziekenhuizen of poliklinieken worden opgelopen, worden veroorzaakt door resistente of multiresistente ziekteverwekkers. En deze zijn moeilijk te behandelen.
Een van de belangrijkste oorzaken van de toename van antibioticaresistentie is het onnodige voorschrijven van antibiotica: Door de zogenaamde selectiedruk, die voorkomt tijdens de therapie door het toedienen van een chemotherapeutisch middel, overleven alleen de resistente kiemen en hun nakomelingen, zodat uiteindelijk een resistente populatie de infectie in stand houdt. Een andere oorzaak van de toename van resistentie kan gebrekkige hygiëne zijn, zowel in een klinische als poliklinische omgeving, waardoor de resistente ziekteverwekkers zich gemakkelijk verspreiden.
Uit de Amerikaanse SENIC-studie blijkt dat ongeveer een derde van alle ziekenhuisinfecties zou kunnen worden voorkomen wanneer voldoende hygiënisten in dienst wordt genomen en toezicht wordt gehouden op ziekenhuisinfecties. In de NIDEP 2-studie, die in de jaren 1995-1999 werd uitgevoerd, werd aangetoond dat ziekenhuisinfecties ook in Duitse ziekenhuizen met ongeveer een kwart konden worden gereduceerd door passende maatregelen op het gebied van kwaliteitsbeheer.
Van essentieel belang voor de preventie van ziekenhuisinfecties is ook het beperken van alle ingrepen waarbij de huid of het slijmvlies wordt doorbroken en het beperken van therapievormen die ervoor zorgen dat het immuunsysteem van de patiënt wordt aangetast.
Deskundigen geven in vakpublicaties nadrukkelijk aan dat ongeveer 20 tot 30% van de ziekenhuisinfecties kan worden vermeden door de juiste hygiënische maatregelen te nemen. Hoewel vandaag de dag al veel hygiënemaatregelen zijn genomen, wordt de bestrijding van ziekenhuisinfecties bemoeilijkt, omdat veel van de infecties die in ziekenhuizen of poliklinieken worden opgelopen, worden veroorzaakt door resistente of multiresistente ziekteverwekkers. En deze zijn moeilijk te behandelen.
Een van de belangrijkste oorzaken van de toename van antibioticaresistentie is het onnodige voorschrijven van antibiotica: Door de zogenaamde selectiedruk, die voorkomt tijdens de therapie door het toedienen van een chemotherapeutisch middel, overleven alleen de resistente kiemen en hun nakomelingen, zodat uiteindelijk een resistente populatie de infectie in stand houdt. Een andere oorzaak van de toename van resistentie kan gebrekkige hygiëne zijn, zowel in een klinische als poliklinische omgeving, waardoor de resistente ziekteverwekkers zich gemakkelijk verspreiden.
Uit de Amerikaanse SENIC-studie blijkt dat ongeveer een derde van alle ziekenhuisinfecties zou kunnen worden voorkomen wanneer voldoende hygiënisten in dienst wordt genomen en toezicht wordt gehouden op ziekenhuisinfecties. In de NIDEP 2-studie, die in de jaren 1995-1999 werd uitgevoerd, werd aangetoond dat ziekenhuisinfecties ook in Duitse ziekenhuizen met ongeveer een kwart konden worden gereduceerd door passende maatregelen op het gebied van kwaliteitsbeheer.
Van essentieel belang voor de preventie van ziekenhuisinfecties is ook het beperken van alle ingrepen waarbij de huid of het slijmvlies wordt doorbroken en het beperken van therapievormen die ervoor zorgen dat het immuunsysteem van de patiënt wordt aangetast.
Handen en handdesinfectie
Geschat wordt dat ongeveer negentig procent van de exogeen veroorzaakte infecties (dit zijn infecties veroorzaakt door bronnen buiten het menselijk lichaam) via de handen wordt overgedragen. Daarom speelt hygiënische handdesinfectie een van de belangrijkste rollen, want dit werkt profylactisch tegen ziekenhuisinfecties.
Hoewel desinfectie van de handen waarschijnlijk de belangrijkste maatregel is, is het meteen ook de eenvoudigste maatregel die in het kader van infectieprofylaxe kan worden uitgevoerd. Bij het desinfecteren van de handen moet een inwerktijd van minstens 30 seconden worden gerespecteerd. Op die manier worden de zogenaamde transiënte kiemen (of via de lucht overdraagbare kiemen) gedood, die bijvoorbeeld op de huid terechtkomen door contact met oppervlakken, voorwerpen of patiënten.
Vooral als u vaak uw handen desinfecteert, zal uw huid de desinfectie beter verdragen dan het wassen met zeep of wasactieve stoffen. Een ander voordeel is dat voor hygiënische handdesinfectie geen wasbak nodig is om de handen te spoelen. Dit is vooral een pluspunt voor handdesinfectie bij de behandeling en verpleging van bedlegerige personen.
Een voorbeeldinitiatief om kennis over handdesinfectie te verspreiden is de "Aktion Saubere Hände" (campagne voor schone handen) in Duitsland, die werd opgezet om de naleving van de handdesinfectie in zorginstellingen te verbeteren. De campagne werd gelanceerd met de steun van het Duitse Federale Ministerie van Volksgezondheid. Deze campagne beroept zich op de WHO-campagne "Clean Care is Safer Care".
Het desinfecteren van handen om ziekenhuisinfecties te voorkomen, is daarom de belangrijkste maatregel binnen de verpleegkunde en geneeskunde. Een typische situatie voor hygiënische handdesinfectie is bijvoorbeeld het aanbrengen van een nieuw verband of het verband wisselen.
Lange tijd werd een inwrijfmethode voor handdesinfectie aanbevolen die was gebaseerd op de zes stappen van de werkzaamheidstest van handdesinfectiemiddelen volgens de Europese norm. In een vergelijkende studie werd aangetoond dat deze starre methode niet zinvol is. De beste resultaten worden bereikt met de "inwrijfmethode met eigen verantwoordelijkheid", waarbij het huiddesinfectiemiddel gedurende de nodige inwerktijd (25 - 30 seconden) volgens een eigen methode over alle delen van de droge handen wordt ingewreven: palm, handrug, ruimte tussen de vingers, vingertoppen, nagelplooi en duim.
Hierbij is het belangrijk dat alle delen van de hand gedurende de volledige inwerktijd van het handdesinfectiemiddel volledig worden bevochtigd.
Om het verplegend personeel te motiveren en de handen correct te laten desinfecteren, is het belangrijk dat hun eigen (individuele) inwrijftechniek regelmatig wordt gecheckt met behulp van speciale apparaten (met UV-licht). Dit toont de niet of niet-voldoende gedesinfecteerde zones.
Voor een hygiënische handdesinfectie dienen bij voorkeur middelen op basis van alcohol of fenol te worden gebruikt, met standaardgoedkeuring vanuit het Ctgb of RvG.
Voor de compliance bij handdesinfectie, d.w.z. de bereidheid van de gebruiker om de handen conform de indicaties te desinfecteren, spelen de duur van de inwerktijd, de geur en, vooral bij langdurige gebruik, de huidverdraagzaamheid en de voedende werking een grote rol.
Een voorbeeldinitiatief om kennis over handdesinfectie te verspreiden is de "Aktion Saubere Hände" (campagne voor schone handen) in Duitsland, die werd opgezet om de naleving van de handdesinfectie in zorginstellingen te verbeteren. De campagne werd gelanceerd met de steun van het Duitse Federale Ministerie van Volksgezondheid. Deze campagne beroept zich op de WHO-campagne "Clean Care is Safer Care".
Het desinfecteren van handen om ziekenhuisinfecties te voorkomen, is daarom de belangrijkste maatregel binnen de verpleegkunde en geneeskunde. Een typische situatie voor hygiënische handdesinfectie is bijvoorbeeld het aanbrengen van een nieuw verband of het verband wisselen.
Lange tijd werd een inwrijfmethode voor handdesinfectie aanbevolen die was gebaseerd op de zes stappen van de werkzaamheidstest van handdesinfectiemiddelen volgens de Europese norm. In een vergelijkende studie werd aangetoond dat deze starre methode niet zinvol is. De beste resultaten worden bereikt met de "inwrijfmethode met eigen verantwoordelijkheid", waarbij het huiddesinfectiemiddel gedurende de nodige inwerktijd (25 - 30 seconden) volgens een eigen methode over alle delen van de droge handen wordt ingewreven: palm, handrug, ruimte tussen de vingers, vingertoppen, nagelplooi en duim.
Hierbij is het belangrijk dat alle delen van de hand gedurende de volledige inwerktijd van het handdesinfectiemiddel volledig worden bevochtigd.
Om het verplegend personeel te motiveren en de handen correct te laten desinfecteren, is het belangrijk dat hun eigen (individuele) inwrijftechniek regelmatig wordt gecheckt met behulp van speciale apparaten (met UV-licht). Dit toont de niet of niet-voldoende gedesinfecteerde zones.
Voor een hygiënische handdesinfectie dienen bij voorkeur middelen op basis van alcohol of fenol te worden gebruikt, met standaardgoedkeuring vanuit het Ctgb of RvG.
Voor de compliance bij handdesinfectie, d.w.z. de bereidheid van de gebruiker om de handen conform de indicaties te desinfecteren, spelen de duur van de inwerktijd, de geur en, vooral bij langdurige gebruik, de huidverdraagzaamheid en de voedende werking een grote rol.
Handen wassen met water en zeep versus desinfectiemiddelen
In medische en verpleegkundige omgevingen is handen wassen op zich geen geschikte maatregel om ziektekiemen te reduceren. Handen wassen is geen alternatief voor een hygiënische handdesinfectie, vooral omdat het weinig doeltreffend is tegen ziekteverwekkende kiemen.
In de eerste plaats dient het wassen van handen voor het weghalen van grof vuil en sterk hechtend vuil. Hierbij kan het zinvol zijn zeep of andere wasactieve stoffen (syndets = synthetische detergenten) te gebruiken totdat de huid schoon is.
Het wassen van handen kan bijv. dan aangewezen zijn:
- bij het begin van het werk;
- voor en na pauzes, voor en na maaltijden;
- voor en na het bereiden van hoofdmaaltijden of tussenmaaltijden, en;
- na elk toiletbezoek
Het is bekend dat het gebruik van zeep of wasactieve stoffen uit microbiologisch standpunt geen wezenlijk betere resultaten oplevert dan wanneer alleen water wordt gebruikt. Vaak worden huidbeschadiging aan de handen veroorzaakt door frequent handen wassen, maar ook door contact met ongeschikte schoonmaakmiddelen. Oppervlakte-actieve stoffen of zepen in was- en schoonmaakproducten onttrekken oliën aan de huid, waardoor deze uitdroogt, barst en broos wordt. Overmatig wassen van handen moet daarom worden vermeden.
Na de handen grondig met water te hebben gespoeld, moeten de handen goed worden afgedroogd met een wegwerphanddoek en moeten geschikte topische verzorgingsproducten worden aangebracht om uitdroging van de huid te voorkomen.
Aanbevelingen voor het dragen van sieraden en piercings
De Duitse Vereniging voor Ziekenhuishygiëne (DGKH) publiceerde op 1 oktober 2010 een aanbeveling voor het dragen van sieraden en piercings in ziekenhuizen en verpleeg- en verzorgingstehuizen. Hierin wordt er bijvoorbeeld op gewezen dat volgens TRBA 250 (technische regels voor biologische agentia) uit hygiënisch oogpunt trouwringen en juwelen, polshorloges, armbanden en vriendschapsarmbanden niet mogen worden gedragen tijdens activiteiten waarbij desinfectie van de handen nodig is. De redenen hiervoor zijn:
- Ringen verhogen de kolonisatie van de handen met transiënte gramnegatieve bacteriën en gisten.
- Ringen verminderen de werkzaamheid van handdesinfectie.
- Er kunnen resten desinfectiemiddel achterblijven, die in bepaalde omstandigheden huidirritatie kunnen veroorzaken.
- Ze kunnen de patiënt verwonden.
- Ringen met gesteente perforeren de beschermende handschoenen. Dit betekent dat de beschermende functie, zowel voor het personeel als voor de patiënt, niet langer is gewaarborgd.
Een zichtbare piercing op handen en onderarmen moet worden beschouwd als een sieraad en is verboden. In het algemeen moet een piercing (zichtbare/niet-zichtbare, zoals een navelpiercing) onmiddellijk worden verwijderd in geval van roodheid, zwelling of afscheidingen, aangezien ziekteverwekkers zich in de omgeving kunnen verspreiden en zo patiënten kunnen besmetten.
Vingernagels en handen
Vingernagels moeten afgerond en kort en schoon geknipt zijn. Nagellak of kunstnagels (ook gel en frenching e.d.) bevorderen een kolonisatie met potentieel pathogene ziekteverwekkers of schimmels en moeten daarom in principe worden verboden wanneer medisch of verplegend personeel rechtstreeks contact heeft met de patiënt. In de literatuur is melding gemaakt van overdracht van ziekteverwekkers met als gevolg infecties bij patiënten.
Om de handen gezond te houden, is het van het grootste belang om nattigheid te vermijden. De veiligste manier is het dragen van geschikte, vloeistofdichte wegwerphandschoenen of beschermende handschoenen. Hierbij moet erop worden gelet dat langdurig dragen van handschoenen ook een schadelijke vochtige omgeving veroorzaakt, zodat indien nodig er katoenen handschoenen onder moeten worden gedragen. Ook latexvrije handschoenen zonder allergene werking helpen de handen niet overmatig te belasten en beschermen tegen allergieën.
Om de handen gezond te houden, is het van het grootste belang om nattigheid te vermijden. De veiligste manier is het dragen van geschikte, vloeistofdichte wegwerphandschoenen of beschermende handschoenen. Hierbij moet erop worden gelet dat langdurig dragen van handschoenen ook een schadelijke vochtige omgeving veroorzaakt, zodat indien nodig er katoenen handschoenen onder moeten worden gedragen. Ook latexvrije handschoenen zonder allergene werking helpen de handen niet overmatig te belasten en beschermen tegen allergieën.
Bescherming van het personeel
Ontstoken wonden of huidaandoeningen en andere besmettelijke ziekten die het verplegende personeel kunnen hebben, vormen een risico voor de te behandelen patiënt. Relatief vaak zijn haren of hoofdhuid dragers van ziekteverwekkers.
Daarom is het aanbevolen om bij de verpleging het hoofdhaar bij het begin van de verzorging op te binden, op te steken of een passende hoofdbedekking te dragen. Dit beschermt tegen mogelijke verwondingen en tegen de overdracht van ziekteverwekkende kiemen. Als het verwisselen van verband lang duurt of het om een grote wond gaat, moet het hoofdhaar volledig bedekt zijn.
Daarom is het aanbevolen om bij de verpleging het hoofdhaar bij het begin van de verzorging op te binden, op te steken of een passende hoofdbedekking te dragen. Dit beschermt tegen mogelijke verwondingen en tegen de overdracht van ziekteverwekkende kiemen. Als het verwisselen van verband lang duurt of het om een grote wond gaat, moet het hoofdhaar volledig bedekt zijn.
Opleidingen, bij- en nascholingen
Of er besmettingsgevaar bestaat, hangt er ook sterk vanaf of er passende hygiënemaatregelen zijn genomen in de medische en/of verpleegkundige instellingen en of de bestaande regels ook door het personeel worden nageleefd in de dagelijkse routine van de kliniek of de praktijk. In dit verband is het ideaal om het personeel regelmatig bij te scholen zodat ze informatie krijgen of up-to-date blijven over hygiënemaatregelen en alle nieuwe ontwikkelingen op het gebied van "hygiëne en infectieprofylaxe".
Handdesinfectie met eigen verantwoordelijkheid
Met de inwrijftechniek "handdesinfectie met eigen verantwoordelijkheid" handelt de gebruiker op eigen verantwoordelijkheid en zorgt die er bewust en zorgvuldig voor dat zijn handen volledig worden bevochtigd. Doe voldoende handdesinfectiemiddel in uw droge hand, zodat alle delen van de handen met het preparaat kunnen worden bevochtigd [1]. Wrijf het handdesinfectiemiddel gedurende 30 seconden grondig in uw handen en breng het daarbij op alle delen van de huid aan. Let vooral op de vingertoppen en de duimen [2]. Die zijn klinisch gezien bijzonder belangrijk, omdat ze meestal rechtstreeks in contact komen met patiënten en mogelijk besmette oppervlakken. De vingertoppen hebben ook de hoogste dichtheid van kiemen in vergelijking met andere delen van de huid [3].
Auteur: Barbara Nusser, voorheen hoofd Medical Training bij PAUL HARTMANN AG
Auteur: Barbara Nusser, voorheen hoofd Medical Training bij PAUL HARTMANN AG